Và những đứa con trai, những đứa con gái lớn lên…, cái nhìn về người cha được mở rộng, đi sâu trong những tương quan, chiều kích phức tạp của cuộc đời. Vị anh hùng hay hoàng đế trong tâm hồn tuổi nhỏ sẽ trở về đúng nghĩa là con người với tất cả đường nét đẹp đẽ lẫn dấu vết nhạt nhòa giữa nhân gian này.

1. Tôi đã mang theo cuốn sách Ba ơi, mình đi đâu? của Jean-Louis Fournier (Phùng Hồng Minh dịch, Nhã Nam & NXB Hội Nhà Văn, 2009) khi đưa cha mình vào bệnh viện. Tôi ngồi đọc cuốn sách mỏng ấy khi chờ bác sĩ nội soi, chụp phim, sinh thiết và thông báo kết quả bệnh tình của cha.

Hoàn cảnh của người cha 70 tuổi trong cuốn sách hồi tưởng về thời gian sống trong dằn vặt, đau buồn và nỗi ám ảnh thất bại với hai đứa con tật nguyền của mình trái ngược với hoàn cảnh của tôi lúc ấy – một thằng thanh niên đang loay hoay nghĩ cách nâng dậy tinh thần của cha trong cơn bạo bệnh. Người cha trong sách nhìn hai đứa con ngờ nghệch như hai con sẻ xù lông thảm hại, có khi như lũ yêu tinh (trong cách nói hài hước chua chát của ông), còn tôi nhìn thấy ở cha mình sự tiều tụy và gần như cạn kiệt sinh lực.

Khung cảnh mùa thu lá vàng tuyệt đẹp trên những con đường dài hay mùa đông tuyết trắng lạnh lẽo, người cha cô độc bên hai đứa con của mình, chuyến xe của ba cha con họ có lúc đã không biết chạy về đâu. Có lúc người cha trong sách đã nghĩ rằng, thượng đế mang bọn trẻ đến là để ông được chứng kiến hai lần tận thế. Có lúc ông đã nghĩ mình là kẻ thất bại trong trò chơi xổ số di truyền. Có lúc ông đã nghĩ đến chuyện phóng xe thật nhanh để mọi thứ được kết thúc gọn.

Nhưng rồi, câu hỏi mơ hồ của đứa con thiểu năng “Ba ơi, mình đi đâu?” đã kéo ông lại với những yêu thương nhức nhối, khiến ông chấp nhận, trở thành “người bạn” đầy tin cậy trong khoảng thời gian ngắn ngủi bọn trẻ đi qua cuộc đời.

Tôi đã dùng cuốn sách che vội đôi mắt ướt khi cha tôi bước ra khỏi phòng gây mê. Trước đó, bác sĩ đã đọc hình ảnh và báo với tôi hung tin: ba tôi bị ung thư dạ dày, tiên liệu xấu.

Như người vừa bước ra khỏi giấc mộng dài đã phải đối diện với nỗi dự cảm bệnh tật, cha tôi mơ màng: “Con ơi, giờ mình đi đâu nữa vậy con?”.

2. Người cha trẻ trong cuốn sách Cha và con của Tony Parsons (Nguyễn Liên Hương dịch, Nhã Nam & NXB Lao Động, 2015) cũng từng là một anh hùng trong mắt thằng bé Pat, một đứa nghiện những anh hùng trong phim Chiến tranh giữa các vì sao. Người cha trẻ ấy đã có lúc sống như chiếc gạch nối hoàn hảo giữa cha mình – một người cha khi về già nhưng vẫn còn giữ hình tượng một vị anh hùng mẫu mực, lạnh lùng và giá băng sâu thẳm – và một đứa con trai bé bỏng hồn nhiên.

Cái gạch nối ấy lung lay khi người cha trẻ phạm một sai lầm và cuộc hôn nhân tan vỡ. Pat lớn lên trong sự giằng kéo khó hóa giải khi cha mẹ không còn sống chung.

Một ngày, nhận tin người cha của mình rời cõi tạm, anh ta trở về, như đồng vọng dụ ngôn đứa hoang đàng trong Kinh thánh: “Rồi tôi từ từ đi về nhà, lái xe cẩn thận quá mức vì tôi biết rằng đầu óc mình đang ở một con đường khác, rằng nó cứ vẩn vơ ngoài đó, nơi có một tấm ảnh đen trắng chụp cha và con, từng thoáng thấy trong một album ảnh và một đoạn bài hát xưa nào đó nói về việc là một người lạ mặt nơi thiên đường. “Cha ơi, rốt cuộc thì”, tôi nói to, cảm thấy thật sự cần phải nói chuyện với ông già tôi, thật sự cần biết ông nghĩ gì. “Việc con làm có đúng không cha?””.

Ảnh: N.V.N.

3. Khi ta lớn lên, cùng với tuổi trời, người cha trở nên trầm lặng và lùi dần vào thời gian. Đó không còn là người đàn ông tuổi đôi mươi với trái tim rộn ràng sau cánh cửa phòng hộ sinh, chờ tiếng khóc chào đời của đứa con. Đó không còn là người cha có thể phân xử mọi việc đâu ra đó. Đó không còn là người cha từng chung chia ấu thơ với ta khi nâng ta lên bầu trời xanh trên đầu mình, hơn hết, đã âm thầm đối diện với cuộc đời sóng gió hay bão tố, có khi từng khụy ngã nhưng luôn tìm cách vực dậy… Và người ấy đi vào hư vô không một vết dấu.

Paul Auster nảy ra ý định viết cuốn sách về cha khi một ngày đang loay hoay với đứa con nhỏ thì nghe tin cha qua đời. Và trên đường về nhìn cha lần cuối, ông cố gắng làm sống lại trong đầu những chi tiết về cha. Paul Auster viết thật hay trong Khởi sinh của cô độc (Phương Huyên dịch, NXB Trẻ, 2013): “Khi người cha qua đời, người con trai trở thành cha của chính con trai mình. Anh nhìn vào người con trai và thấy bản thân mình trong gương mặt cậu bé. Anh tưởng tượng về điều cậu bé thấy khi nhìn vào anh và thấy mình biến thành cha của mình trước đây. Không hiểu tại sao anh xúc động vì điều ấy”.

Vì đó là người cha.