---

Trao đổi với phóng viên về nội dung của báo cáo dự án bauxite Tây Nguyên trình Ủy ban giám sát Quốc hội của Bộ Công Thương, chuyên gia kinh tế cao cấp Phạm Chi Lan cho rằng, con số lỗ trong báo cáo gửi đoàn giám sát Ủy ban Thường vụ Quốc hội mới đây của Bộ Công Thương, dù đã rất cao những vẫn chỉ là con số đã được làm đẹp, còn con số thực tế theo bà còn cao hơn thế.

Bộ Công Thương đề xuất:   Thay vì đóng phí bảo vệ môi trường 30.000-50.000 đồng/m3, xin giảm phí môi trường cho bauxite xuống chỉ còn 4.000-10.000 đồng/tấn, trước mắt chỉ áp dụng mức 4.000 đồng/tấn bauxite (tương đương 7.000 đồng/m3).   Sẽ chỉ  đền bù chi phí theo hình thức “mượn đất” rồi trả lại sau khi dự án hoàn thành, không bồi thường đất, chỉ bồi thường những tài sản như cây trồng, nhà cửa trên đất.   Bộ cũng cho rằng bauxite cần được cho hưởng thuế giá trị gia tăng bằng 0%.

“Tôi rất thất vọng với thái độ của Bộ Công Thương. Bởi vì mọi tính toán ngay từ đầu đã cho thấy là  dự án chỉ có lỗ thôi, không thể nào có lãi được. Hai nữa là nó đòi hỏi tốn kém không biết bao nhiêu là chi phí hạ tầng phục vụ mình nó. Ba là hậu quả về mặt môi trường cũng rất nặng nề. Bốn nữa là nền tảng văn hóa Tây Nguyên, cuộc sống của người dân Tây Nguyên đã và sẽ bị đảo lộn. Năm nữa là vấn đề  lao động Trung Quốc. Bao nhiêu vấn đề như thế, nhưng mà người ta quyết tâm làm, lao vào làm.”

Bình luận về việc Bộ Công Thương kết luận “xây dựng hai khoang bùn đỏ đầu tiên an toàn quá mức cần thiết”, từ đó đề xuất giảm chi phí đầu tư hồ bùn đỏ, bà Phạm Chi Lan cho rằng “Vinacomin và Bộ chủ quản đang giật gấu vá vai, đẩy cái rủi ro về thua lỗ kinh tế của doanh nghiệp sang thành rủi ro về an toàn cuộc sống cho người dân gánh chịu, đó là hành động không thể chấp nhận được của người làm quản lý.”

“Dù trước nay chưa xảy ra sự cố, nhưng không ai có thể nói chắc được là sẽ nó không bao giờ xảy ra, mà có xẩy ra thì cũng không thấy nói sẽ có phương án xử lý như thế nào. Nếu Quốc hội đồng thuận thì chẳng khác gì tiếp tay, tạo tiền lệ cho doanh nghiệp phá hỏng môi trường”.

 “Xúc tài nguyên lên bán mà cũng lỗ thì xúc làm gì? Quyết tâm làm tới cùng như thế là không thể hiểu nổi nếu đứng trên logic bình thường.” – Bà Phạm Chi Lan thẳng thắn.

Nhiều chuyên gia kinh tế, chuyên gia khoáng sản đều cho rằng quyết định “đâm lao nên phải theo lao” của Vinacomin và bộ chủ quản khi kiên trì tiếp tục làm 2 dự án Bauxite, về mặt kinh tế học là điều vô cùng khó hiểu.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương lên Ủy ban giám sát của Quốc hội, nhà máy alumin Nhân Cơ sẽ lỗ từ năm 2015 đến tận năm 2020. Riêng dự án alumin Tân Rai, (với 70% tổng vốn – khoảng hơn 10.790 tỉ đồng là vốn vay nước ngoài) sẽ lỗ đến năm 2015, với mức lỗ từ 176-258 tỉ đồng/năm. Thế nhưng những con số này vẫn được lãnh đạo bộ cho là bình thường trong giai đoạn đầu, về lâu dài dự án vẫn có hiệu quả kinh tế.

“Đối với Vinacomin, họ hoàn toàn yên tâm rằng nhà nước sẽ bảo lãnh, họ không trả được thì nhà nước sẽ trả. Nên kinh doanh có thua lỗ thì nhà nước sẽ trả, hơn nữa đây là dự án của Nhà nước, Nhà nước chủ trương, Nhà nước phê chuẩn. Nói cho cùng doanh nghiệp chả có trách nhiệm gì đâu về tài chính.

Thì như lâu nay đấy thôi! Doanh nghiệp lỗ thì Nhà nước tìm cách giãn nợ, giãn nợ rồi mà vẫn không trả hết được thì lại phải xóa nợ đi. Doanh nghiệp nhà nước vay nước ngoài không trả được thì Nhà nước lại đứng ra trả. Thế nên có lẽ là họ không lo gì cả, đây là dự án gây nhiều tranh cãi đến thế mà Nhà nước vẫn cho làm cơ mà”. “Mà nói cho cùng, còn là vì thời gian của dự án rất dài. Đến lúc không thể che giấu nợ nần thua lỗ được nữa thì họ cũng nghỉ cả rồi!” – Bà Phạm Chi Lan cảm thán.

Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh từng nhiều lần cho rằng, nếu Bộ và Vinacomin muốn tiếp tục mà thua lỗ thì phải có người chịu trách nhiệm cá nhân trước Quốc hội, trước nhân dân về hiệu quả của đồng vốn đã bỏ ra, bao gồm cả trách nhiệm về mặt tài chính, về mặt hành chính, thậm chí là trách nhiệm hình sự, chứ không cứ “lỗi của tập thể” được. “Phải quy và giao trách nhiệm từ đầu, cho dù kể cả khi thua lỗ nặng, họ chưa chắc còn ngồi ở đó mà chịu trách nhiệm”.

Tuy nhiên, bà Phạm Chi Lan nhận định với cơ chế như hiện nay thì rất khó để làm việc đó, bởi “Nhìn vào dự án bauxite Tây Nguyên, những cái gọi là “tư duy nhiệm kỳ”, “lợi ích nhóm” đều có cả. Nếu không thì người ta cũng chưa chắc đã quyết tâm đến như vậy. Rút cục hệ quả là người dân phải gánh nợ và chỉ có lịch sử phán xét đúng sai thôi!”